"Kan de politiek alsjeblieft even normaal doen?", roept CDA-lijsttrekker Bontenbal aan het einde van het tv-debat, in een poging de discussie in het Rotterdamse Ahoy een iets ander karakter te geven. Maar Bontenbals oproep aan zijn vijf collega's blijkt aan dovenmansoren gericht.
De verwijten vlogen over en weer, of het nu over hogere defensie-uitgaven ging, belastinghervormingen, het basispakket, de pensioenleeftijd of de vrijheid van onderwijs. Over ruim 24 uur gaan de stembureaus open en dat was duidelijk te merken. De aanvallen waren fel, persoonlijk soms en niemand had het geduld elkaar uit te laten praten.
Traditiegetrouw organiseerde EenVandaag de maandag voor de Tweede Kamerverkiezingen een debat van zes partijen. Dit keer mochten Wilders (PVV), Timmermans (GroenLinks-PvdA), Yesilgöz (VVD), Bontenbal (CDA), Jetten (D66) en Eerdmans (JA21) komen. Op een podium, omringd met meer dan 2000 studenten, gingen ze in groepjes van vier met elkaar in debat.
Kijk hier naar enkele video's van het EenVandaag-verkiezingsdebat met harde aanvallen over en weer:
De afgelopen weken probeerden de middenpartijen VVD, CDA, D66 en GroenLinks-PvdA in tv- en radiodebatten juist zo hoffelijk mogelijk tegen elkaar te doen. Het was vooral de bedoeling om inhoudelijk te debatteren en duidelijk te maken dat een stem op de PVV geen zin heeft. Donderdag bij het SBS-debat was het drie tegen één: Yesilgöz, Bontenbal en Timmermans willen echt niet met Wilders regeren, omdat die er een puinhoop van had gemaakt, was toen de boodschap.
Nu nemen de spanningen zo toe, dat de tijd van hoffelijkheid voorbij is. Uit de laatste Peilingwijzer, het gewogen gemiddelde van de zetelpeilingen van Ipsos I&O en Verian/EenVandaag, blijkt dat de grote partijen heel dicht tegen elkaar aankruipen. De PVV is nog steeds de grootste, maar is wel significant teruggezakt. GroenLinks-PvdA is nog steeds de tweede partij, maar de voorsprong op het CDA en D66 is gering.
Secuur voorbereide aanvallen
En dus gingen de lijsttrekkers er in Ahoy met gestrekt been in. De aanvallen zijn secuur voorbereid. D66-Jetten zegt dat het "allemaal de schuld is van Wilders" dat de Nederlandse identiteit onder druk staat en dat er een "sluier van negativiteit" over Nederland hangt. "Een mooi ingestudeerd verhaal", constateert zijn opponent.
VVD-leider Yesilgöz ergert zich aan "de gladde praatjes" van Jetten, en zegt dat hij geen stevige asielmaatregelen wil nemen. Timmermans verwijt de D66-leider weer een "boekhoudersmentaliteit", omdat Jetten er steeds op hamert dat GroenLinks-PvdA niet tot 2035 extra defensie-uitgaven heeft begroot. JA21-leider Eerdmans moet zich verdedigen tegen de bewering van Yesilgöz dat zijn partij een lastenverzwaring wil van 46 miljard euro. "Dat is echt de grootste onzin", probeert Eerdmans tegen te werpen.
Wilders zegt dat hij de verlaging van de btw naar 0 procent wil betalen door te stoppen met ontwikkelingssamenwerking. "Dan hebben ze misschien iets meer honger in Afrika, maar hier niet", zegt hij. Hierop volgt veel gejoel van de studenten uit de zaal.
D66-leider Jetten kreeg nog een tik op zijn vingers van debatleider Suzanne Bosman, over een opmerking over prinses Amalia in het leger:
Wilders is na afloop snel weg. De andere partijleiders vinden achteraf dat het er behoorlijk stevig aan toe ging. "Wat chaotisch, veel gekissebis", constateert JA21-leider Eerdmans. Timmermans en Yesilgöz noemen het rommelig en Bontenbal "dynamisch, scherp en een hoop door elkaar praten".
Morgen is het NOS-debat met alle lijsttrekkers in de Tweede Kamer. Eerst zijn de zes kleinere partijen (ChristenUnie, Forum voor Democratie, Denk, SGP, Partij voor de Dieren en Volt) aan de beurt, om 19.00 uur. Anderhalf uur later volgen de lijsttrekkers van de negen grootste partijen: PVV, GroenLinks-PvdA, VVD, D66, BBB, CDA, SP, JA21 en NSC.