Nederland stond lang bekend als een heel aantrekkelijk land om zaken in te doen. Ondernemers waarschuwen dat dat aan het veranderen is. Regels en belastingen staan hen in de weg, vertellen ze op een ondernemersontbijt in Rotterdam de dag na Prinsjesdag.
"Er zijn te veel controles. En wij willen weten waar we aan toe zijn, de plannen vanuit de overheid moeten wel hetzelfde blijven. Als ondernemer wil je door", zegt een deelnemer. Het kwam ook voorbij in de Troonrede: "Het is zorgelijk dat steeds meer ondernemers negatief zijn over het Nederlandse investeringsklimaat."
Extra regels
Volgens ondernemers staat een opstapeling van nieuwe en steeds strengere regels van de overheid hen in de weg. Onderzoekers zien dat het de laatste jaren daadwerkelijk lastiger is geworden om zaken te doen in Nederland. De regeldruk is toegenomen, zegt hoogleraar economie Henk Volberda, die onderzoek doet naar het ondernemingsklimaat op de Universiteit van Amsterdam.
"Dit komt deels door extra rapportageverplichtingen voor milieu en klimaat en bedrijfsvoering", zegt Volberda. "Dit speelt ook in andere Europese landen. In Nederland kiezen beleidsmakers dan om extra regels daarbovenop te doen. En dat zorgt ervoor dat het nog omslachtiger wordt om te ondernemen in Nederland." Als voorbeeld noemt hij extra rapportageregels voor bedrijven die chemische stoffen hanteren.
Volgens deskundigen staat vooral een andere factor in de weg van groei en bedrijvigheid, namelijk dat regels steeds weer veranderen of zelfs teruggedraaid worden.
"Het speerpunt van het Nederlandse vestigingsklimaat was altijd de voorspelbaarheid", weet Volberda. Investeerders en bedrijven wisten wat er van ze werd verwacht bijvoorbeeld qua belastingen en uitstoot, en durfden plannen te maken voor de lange termijn. "Met kabinetten die kort zitten en dan weer een demissionair kabinet dat hooguit een jaar blijft, zie je ook feitelijk dat beleid wordt teruggedraaid", zegt hij, en neemt het stikstofbeleid als voorbeeld.
Zakken
Dat het zakendoen hier minder makkelijk gaat, is ook terug te zien op een internationale ranglijst. De World Competitiveness Ranking meet wat het overheidsbeleid, infrastructuur en efficiëntie in de economie doet voor het concurrentievermogen van een land. Op die lijst is Nederland gezakt van plek vier naar plek tien sinds 2021.
Een op de vijf bedrijven overweegt om te vertrekken uit Nederland en dat is een stijgende lijn, volgens de Monitor Ondernemingsklimaat van de UvA. "Het slechte ondernemingsklimaat" wordt vaak als reden aangegeven. Ondernemers doelen dan op belastingregels, veel controles vanuit de overheid en wetten die in hun ogen steeds weer veranderen.
Vertrek
Bij consultancy EY horen ze steeds vaker dat ondernemingen willen vertrekken juist vanwege het vestigingsklimaat. "Nederland wil graag vooroplopen en strengere regels invoeren dan onze buurlanden. Vandaar vragen ondernemers zich af of ze niet beter naar bijvoorbeeld Zwitserland of de VS kunnen vertrekken", zegt Max Velthoven, adviseur bij EY.
Dat Nederland soms strengere regels invoert dan andere landen, is niet zonder reden. Het is een dichtbevolkt land dat kampt met slechtere waterkwaliteit en meer stikstofuitstoot dan andere EU-landen. We moeten wel beseffen dat het vertrek van bedrijven een prijskaartje heeft, vindt Velthoven. Want bedrijven zorgen voor banen en belastinginkomsten.
Andere knelpunten voor ondernemers zijn het gebrek aan fysieke ruimte en het overvolle stroomnet. Dat maakt het moeilijk om nieuwe vestigingen te openen of uit te breiden.
Het zwabbert
Bij ondernemersorganisaties horen ze vaak van leden dat "zwabberend beleid" voor belemmeringen zorgt. "Het is funest", vat een woordvoerder van industrieclub FME het samen. Als voorbeeld noemt hij de expatregeling die belastingkorting geeft om mensen uit het buitenland aan te trekken. "Die werd eerst afgebouwd, daarna zou dat teruggedraaid worden en vervolgens waren er weer bezuinigingen. Daar kun je als werkgever geen beleid op voeren."
Volgens de woordvoerder zijn ondernemers niet tegen regels. Wat zij willen, zijn vooral stabiele regels die niet elk jaar veranderen. Dat zou het makkelijker maken om plannen te maken en te investeren voor de lange termijn.