Er was voorspeld dat het weer na twee dagen extreme hitte zou omslaan, maar dat die omslag zo bruut zou zijn, overviel veel mensen volkomen. Zeker Winterswijk kreeg gisteravond de volle laag: het dak van een bedrijfspand stortte in, straten stonden onder water en bomen werden omvergeblazen en lagen her en der op wegen, het spoor en panden.
"Die eiken staan hier al zo verschrikkelijk lang, het is altijd goed gegaan met hele harde stormen", vertelt Petri van Rossem uit Winterswijk. Haar huis raakte zwaar beschadigd door een omgevallen boom op haar dak. "Een paar maanden geleden was hier nog een boomchirurg. Die snoeide alles en zei: 'o, die bomen gaan nog tientallen jaren mee.'" Niet dus: de immense eiken waren niet bestand tegen de wind.
"Wéér heftige regenval en wéér met veel wind", reageert hoogleraar klimaatadaptatie Marjolijn Haasnoot van de Universiteit Utrecht. Hoewel de hoeveelheid gegevens over valwinden te beperkt is om vast te stellen dat ze vaker voorkomen door klimaatverandering, is duidelijk dat weersextremen vaker en heviger voorkomen.
"Het is wel duidelijk dat we merken wat de gevolgen zijn van klimaatverandering. En dat we moeten leren leven met dit soort weer, dit soort gebeurtenissen", zegt Haasnoot. "We hebben daarin nog weinig ervaring, maar het begint steeds meer te komen."
Kun je je voorbereiden op zulk noodweer? Verslaggever Thomas Spekschoor vroeg het aan inwoners van Winterswijk:
Ook haar collega-klimaatadaptatiedeskundige bij kennisinstituut Deltares Floris Boogaard denkt dat. "Het is duidelijk. Dit soort extremen komt vaker voor. We moeten ons hiertegen gaan wapenen. Als een keer een parketvloer kromtrekt door het water is dat niet zo'n ramp natuurlijk. Maar je ziet hier nu weer dat we ons ook omwille van onze veiligheid moeten gaan voorbereiden." En het is zaak dat Winterswijk evalueert waar maatregelen nodig zijn.
Boogaard heeft niet het idee dat de gemeente steken heeft laten vallen. "Maar wat je altijd kunt zeggen na zo'n ramp: het gaat niet snel genoeg. Al is het natuurlijk lastig om het openbaar gebied in een keer te veranderen, dat kost gewoon tijd."
Bovendien: waar begin je met aanpassingen aan een veranderend klimaat? "Zo'n bui kan heel lokaal vallen. Je zal eigenlijk bijna in elke straat wat moeten gaan doen om het water op te vangen."
In de Klimaateffectatlas is op basis van modellen al te zien wat het effect van extreme regenval in Winterswijk kan zijn:
Om alle regenval op te vangen, zijn brede beken nodig, vertelt dijkgraaf Hein Pieper van waterschap Rijn en IJssel. "In het verleden, na de oorlog, hebben we echt geïnvesteerd in meer landbouw. Dat is ook heel goed gelukt, maar daarvoor moest het water zo snel mogelijk uit het gebied en werden diepe, smalle sloten en beken gecreëerd. We komen er nu achter dat we met een nieuw klimaat weer naar die oude structuur moeten."
Daar wordt ook al aan gewerkt, al heeft Pieper niet de illusie dat de risico's ooit helemaal op te vangen zijn. "Zo'n valwind die hier heeft plaatsgevonden, daar kun je je niet tegen wapenen. Dat is heel lastig", waarschuwt hij. "En zolang de temperatuur blijft stijgen, doordat wij CO2 blijven toevoegen aan de atmosfeer, zullen de extreme weersomstandigheden alleen maar toenemen."
Burgers en bedrijven moeten vooral ook zelf maatregelen nemen, haalt Haasnoot een recent advies aan van de Wetenschappelijke Klimaatraad. "Het wordt steeds duidelijker dat we de weerbaarheid van de samenleving moeten vergroten: weet wat je kan doen als dit weer zich voordoet, en weet vooraf ook wat de risico's zijn van de plek waar je woont en wat je daartegen kan doen."
Het viel Boogaard op hoe zeer de openbare orde verstoord werd door het noodweer, vooral ook doordat allerlei bomen waren omgevallen. "Er lagen bomen op wegen en dan kunnen de hulpdiensten er niet komen. Wind hebben we het maar weinig over in Nederland, maar als we een extremer klimaat krijgen, is er dus ook meer wind waar we rekening mee moeten houden."
"Een aantal jaar geleden was er ook in Haarlem veel wind", valt Haasnoot hem bij. "Het was toen, net als nu, heel droog en er stond veel wind en de bomen waren daardoor niet zo geworteld. En het was ook in stedelijk gebied, erg versteend. Dat is een samenloop van omstandigheden die we vaker moeten verwachten met klimaatverandering."